Mulan en de kwestie van het kwaad

Mulan en de kwestie van het kwaad

De film Mulan uit 1998 is misschien wel een van de meest gewelddadige animatiefilms van Disney ooit. Het aantal oorlogsslachtoffers is simpelweg niet bij te houden. Twee complete legers worden uitgeroeid, waarvan één door toedoen van onze dappere Mulan. Het zal de meeste kijkers wellicht niet eens zijn opgevallen, dankzij de luchtige vertelvorm en het feit dat er geen spatje bloed bij komt kijken. Maar Mulan is, wat disneyfilms betreft, een vreemde eend in de bijt. De meest opvallende vreemde eend is Mulan zelf, in geen enkel opzicht een klassieke disney prinses. Ze is stoer, dapper, geen prinses, vechtlustig en ruimt eigenhandig een compleet leger uit de weg met een eigentijdse variant van de atoombom. Over de vele kwesties omtrent gender is heel veel geschreven. Van grote lof (eindelijk een stoere niet-prinses!) tot kritiek (waarom moet een meisje een jongen worden om een held te kunnen zijn?).  Maar een onderwerp waar veel minder over is geschreven, is de manier waarop de Hunnen worden afgebeeld. Hoog tijd om dat, bijna twintig jaar na dato, toch nog eens te doen. Want deze film heeft een enorme impact gehad op de manier waarop een hele generatie een beeld heeft ontwikkeld van de Mongolen.

Historische context

Het verhaal van Mulan is losjes gebaseerd op de Chinese legende van Hua Mulan. Dit oude verhaal, in de vorm van een gedicht, vertelt over de legendarische Mulan, die rond het jaar 400 in plaats van haar vader in het leger diende. Tien jaar lang vecht ze met haar mannelijke kameraden, die al die tijd niet doorhebben dat ze in werkelijkheid een vrouw is. Tot zover komt de film aardig overeen met het verhaal. En ook in het verhaal krijgt Mulan na al haar heldendaden een hoge functie aangeboden, die Mulan weigert om snel terug te keren naar haar familie. Maar daar houden de gelijkenissen op. Want in het oorspronkelijke verhaal is het niet de keizer die haar beloont, maar de khan. Dit is een fundamenteel punt, omdat Mulan vocht voor de Noordelijke Wei-dynastie, die werd bestuurd door de Xianbei, een van oorsprong nomadisch volk, verwant met de latere Mongolen. In de film vecht Mulan voor de Chinese keizer tegen de Hunnen, in zekere zin een omgekeerde wereld. Het is om allerlei redenen volstrekte onzin. Om er een paar te noemen: 1) zoals besproken diende Mulan geen Chinese dynastie maar een nomadische dynastie met een Khan. 2) De Hunnen waren in de 5e eeuw in Europa gevestigd en hadden niets met China te maken. Er zou een verband kunnen zijn tussen de Xiong Nu en de Hunnen, maar dat is nooit bewezen. Bovendien heersten de Xiong Nu in de 3e eeuw v.Chr. over de steppe ten noorden van China, veel eerder dan de tijd van Mulan. 3) Het China zoals dat in de film is afgebeeld, met de grote Chinese muur, is gebaseerd op de Ming (1368-1644) en Qing (1644-1912) dynastieën, van na de Mongoolse overheersing, zo’n duizend jaar na Mulan. Nu hoeven we van Disney geen historisch correcte film te verwachten en dat geeft ook niet. Maar het is wel interessant om de keuzes die zijn gemaakt omtrent de verhouding tussen China en de steppevolken nader te bestuderen.

Het contrast tussen Chinese soldaten (licht, vrolijk, komisch) en Hunnen (donker, groot, gewelddadig)

Het kwaad: vermenselijken of ontmenselijken

Bijna elk avontuur draait om het kwaad dat al dan niet overwonnen wordt.  Half Hollywood is daarom een zoektocht naar nieuwe vormen van het kwaad, dat een afspiegeling is van de samenleving. In de goede oude tijd van de Koude Oorlog bijvoorbeeld, hadden schrijvers het makkelijk. Het communisme was een onuitputtelijke bron voor talloze slechteriken in populaire actiefilms (denk aan James Bond of Rambo). Zo heeft elke tijd wel een zondebok waar het kwaad vandaan komt. Maar in onze postmoderne samenleving valt het kwaad steeds meer uit de gratie. Het beeld van iemand die pure evil is valt niet meer te rijmen met onze normen en waarden. Mensen kunnen nog steeds in hun acties slecht zijn, maar steeds meer ligt de nadruk op hun motieven en de ‘andere kant van het verhaal’. Dat is lastig voor filmmakers, want grote actiefilms hebben nu eenmaal een slechte tegenstander nodig, die bovendien zo slecht is dat niemand er problemen mee heeft om de slechterik en al zijn volgelingen te vermoorden in bloederige actiescènes. Tegenwoordig zijn terroristen om begrijpelijke redenen vaak de personificatie van het kwaad, en in een enkele film Noord Korea. Maar dat is niet genoeg.

Scenarioschrijvers kunnen, om een voor het grote publiek acceptabel kwaad te schrijven, grofweg twee kanten op: vermenselijken of ontmenselijken. Het vermenselijken van het kwaad wil zeggen dat de tegenstander van de good guynog steeds in hun ogen een slechterik is, maar dat het publiek te zien krijgt dat deze tegenstander zijn eigen motieven heeft die misschien niet eens zo slecht zijn. Breaking Bad is een (extreem) voorbeeld van het vermenselijken van het kwaad. Ook superhelden films zoeken het kwaad tegenwoordig soms dichterbij, zoals in Batman v Superman en Captain America: Civil War. De zoektocht naar nieuwe vormen van het kwaad wordt even gestaakt ten behoeve van een intern conflict, een soort pauze voor de schrijvers. Het andere uiterste is het compleet ontmenselijken van de tegenstanders. Die methode is veel makkelijker en effectiever. Er zijn talloze voorbeelden, neem bijvoorbeeld Game of ThronesStar Wars, elke zombiefilm en bijna alle superhelden films. Niets zo makkelijk als (ijs)zombies of aliens die het kwaad vertegenwoordigen. Niemand twijfelt aan hun kwade karakter, het zijn immers geen mensen, en niemand kan het schelen als ze massaal worden afgeslacht. Mulan past perfect in deze categorie.

De leider van de Hunnen letterlijk tussen de duivels

Duivelse Mongolen

Om meteen een misverstand uit de weg te ruimen: de Hunnen in Mulan zijn geen Hunnen maar Mongolen. Aangezien er geen enkel achtergrondverhaal achter de vijanden van Mulan is geschreven, is het aan de kijker om de boosaardige ruiters te interpreteren. En de gemiddelde kijker kent maar één ruitervolk dat de traditionele vijand is van China: de Mongolen. Vraag een willekeurig iemand die ooit Mulan heeft gezien (en dat zijn er heel veel) naar zijn of haar beeld van de Mongolen en het antwoord komt overeen met de ruiters uit Mulan. Er zijn maar weinig populaire historische films gemaakt waar de Mongolen een rol in spelen, met als gevolg dat de boosaardige ruiters uit Mulan voor heel veel jonge kijkers een beeld heeft geschetst van de Mongolen. En wat voor een beeld: het zijn ware duivels. Bloeddorstig met bloedrode ogen, barbaars en zonder enig motief anders dan moorden en plunderen. Dierlijk zelfs, zoals blijkt uit de roofvogel die op magische wijze communiceert met de leider van de Hunnen/Mongolen. Bovendien is het contrast tussen China en haar vijanden uitermate zwart-wit. In China is, op één karakter na, iedereen van goede bedoelingen. Alles in China is mooi, positief en geordend. Daartegenover staat het zwart en de chaos van de Hunnen. Deze sterke tegenstelling is aangezet door de vele aanpassingen in het oorspronkelijke verhaal. In werkelijkheid is de geschiedenis van China en haar noorderburen compleet met elkaar verwoven. Dat blijkt mooi uit het oorspronkelijke Chinese verhaal van Hua Mulan, waarin ze voor de Khan vecht. (Een écht mooi disneymotief was het trouwens geweest als Mulan, die zich in het begin van de film niet kan vinden in de geordende confucianistische samenleving van China, zich aansluit bij de Hunnen omdat ze daar zichzelf kan zijn. Dat is een ander romantisch beeld van de Mongolen dat in de populaire cultuur vaak voorkomt)

De makers van de film hebben overduidelijk gekozen voor het ontmenselijken van het kwaad, ofwel de makkelijke oplossing. Want vinden we het erg dat Mulan met een goed gemikte vuurpijl (bijna) alle Mongolen ombrengt? Nee, want het zijn toch maar slechteriken, zonder andere emoties dan boosheid en vechtlust. Dit is mijns inziens dan ook de enige reden waarom Disney kan hebben gekozen voor de term Hunnen in plaats van het veel logischere Mongolen. Want Mongolen bestaan nog steeds. Ze vallen niet meer plunderend China binnen, maar ze heten nog steeds Mongolen en zijn verwant met het volk van Djengis Khan. Om zo’n volk af te schilderen als puur kwaad, dat gaat Disney te ver. Daarom dus de makkelijke oplossing: Hunnen bestaan niet meer dus niemand kan zich beledigd voelen (tegenwoordig zijn het letterlijk demonen geworden, in de film The Great Wall). Maar dat is slechts een trucje, feit is dat voor miljoenen kijkers hun beeld van de Mongolen is bepaald door de duivels uit Mulan. Goed, het zou natuurlijk naïef zijn om Disney te verwijten dat ze van geschiedenis een sprookje maken met een verhaal van goed tegenover kwaad, dat is de essentie van Disney. Maar het is wel goed om af en toe te realiseren dat, ondanks dat het een sprookje is, hierdoor hele generaties opgroeien met een eenzijdig en uitermate negatief beeld van de Mongolen en/of Hunnen.

De Hunnen worden verpletterd onder een lawine, veroorzaakt door Mulan

Lees meer

Stepperijken en China

Beeldvorming

2 gedachten over “Mulan en de kwestie van het kwaad

  1. Heel helder, goed geschreven en erg interessant. Wel vraag ik me af waar die beeldvorming (resp. angst en afschuw) van steppenvolkeren (hunnen/mongolen) vandaan komt. De grote ‘keizerrijken’ (t/m hitler, stalin, mao) waren veel gruwelijker . Ben benieuwd naar je conclusies.

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.